OVER WAT WIJ MERKEN VAN DE DRIE WERELDEN

Van de week bracht ik mijn jongste dochter met de auto naar een afspraak en onderweg aarzelde ik even over de route die ik zou nemen bij een bepaalde splitsing. We kozen samen voor route A. We raakten in een intensief gesprek en na een minuut of tien komen we bij de afspraak aan en we stappen uit. Op dat moment realiseer me dat ik me echt niet kon herinneren of we nou route A of route B hadden genomen. Daar was ik echt een beetje van geschrokken.

Ik moet echt heel veel gemist hebben:

• De spoorwegovergang, daar kon ik me niets herinneren
• De drukke, smalle winkelstraat waar elk moment iemand vanachter een dubbel geparkeerde vrachtwagen tevoorschijn kan komen om over te steken, niets daarvan
• Drie rotondes gemist in mijn hoofd
• Twee viaducten waar ik echt onderdoor moet zijn gegaan
• Twee stoplichten; heb ik daarvoor moeten wachten?
• Andere verkeersdeelnemers trof ik niet in mijn geheugen aan

En ook van de gebouwen die langs de weg staan (zoals dat mooie gebouw waar Albert Heijn in zit en dat vroeger een politiebureau is geweest) is mij niet bijgebleven dat ik daar wat van gezien heb. En van geluiden kan ik me dus ook niets meer herinneren.

Als iemand had gevraagd of ik een goede rit achter de rug had, zou ik gezegd hebben: “Ik heb in de auto een goed gesprek met mijn jongste dochter gehad, maar ik weet niet hoe we er zijn gekomen”.

Beperkte capaciteit van het bewustzijn

Je kunt niet alles tegelijk en dat geldt zeker voor het bewuste. Ap Dijksterhuis 1)  is psycholoog en heeft zich verdiept in allerlei onbewuste processen. Hij heeft geconcludeerd dat de verwerkingscapaciteit van het bewuste maar een fractie is van wat er aan verwerkingen onbewust plaatsvindt. Hij schat dat wat wij bewust kunnen ervaren slechts 1/200.000 is van wat zich in het brein afspeelt. Dat is zoiets als dat we van een voetbalwedstrijd die 90 minuten duurt maar 0,03 seconde te zien krijgen. 

De keerzijde van de beperktheid van het bewuste is de ongelooflijke hoeveelheid die het onbewuste voor elkaar krijgt. Denk maar even aan die rit die ik maakte. Het onbewuste zat aan het stuur, wist de weg, de werking van gaspedaal, koppeling, rem en richtingsaanwijzers, de verkeersregels en alles wat ik nog meer bij de rijles destijds heb geleerd. In komende blogs zal het vaak gaan over bewust of onbewust. Ook in relatie tot het waarnemen, het gevoel en het denken. Nu eerst nog even een tweede ervaring van onbewuste processen.

Onbewust douchen

Een paar jaar geleden had ik een ervaring die me over het fenomeen bewustzijn aan het denken heeft gezet. Ik stond onder de douche en toen ik vond dat het lang genoeg had geduurd zei ik tegen mezelf: “Nu ga ik er uit”. Maar er gebeurde niets. Een hele tijd later werd ik me er opeens van bewust dat ik me aan het afdrogen was.

Ik dacht een beslissing te hebben genomen om er onder vandaan te gaan, maar die werd niet uitgevoerd door mijn lichaam. Ik moet nog een behoorlijke tijd onder de douche hebben gestaan, maar ik herinnerde me niets van het dicht doen van de kraan en het uit de douchecabine stappen. Pas veel later en zonder enige bewuste beslissing mijnerzijds moet mijn lichaam uit de douche zijn gestapt. Was mijn lichaam mij de baas? Is het ongehoorzaam geweest? Ik had toch al veel eerder gezegd dat ik er uit wou?  

Mijzelf kennend vermoed ik dat ik de hele tijd ruimte heb gegeven aan de stroom gedachten die uit het onbewuste naar boven komt en dat ik het douchegebeuren geen aandacht meer gaf. Als je met volle aandacht met iets bezig bent, is er voor die gedachtestroom geen ruimte.

Je hoort vaak dat mensen bij het scheren, tandenpoetsen of douchen mooie ideeën krijgen en fantastische plannen bedenken. Grootse ideeën zullen er die keer wel niet langsgekomen zijn. Alleen achteraf die verbazing dat ik mij stellig iets voornam zonder dat er ook maar iets in beweging kwam.

Het mooiste van de wedstrijd gemist

Hoe het precies in zijn werk gaat in het bewustzijn is nog niet helemaal duidelijk. Slechts een heel klein deel bereikt dus het bewustzijn. En welk deel is dat? Je denkt misschien: “Nou, dat bepaal ik zelf wel”. Maar het zijn allerlei (onbewuste) hersenprocessen die strijden met elkaar om een plekje in dat bewustzijn te krijgen en het is dan maar afwachten wat jouw bewustzijn bereikt.

Je zit op de tribune bij je favoriete voetbalclub en denkt dat je daar geen seconde van gaat missen; ze spelen tegen hun grote rivaal en het is heel spannend. Je zit vol in de wedstrijd, maar opeens valt je op dat de scheidsrechter toch wel erg veel lijkt op je chef en morgen heb je een functioneringsgesprek. Je gedachten dwalen weg van de wedstrijd en je vraagt je af hoe dat gesprek zal verlopen en je ziet niets meer van die prachtige pass van weer een nieuwe spectaculair voetballende 17-jarige uit de jeugdopleiding waaruit een fraai doelpunt volgt.  

Je hebt verloren van je onbewuste. Je was echt niet van plan om eens te gaan denken over dat gesprek morgen. Je had je voorgenomen te gaan genieten van een spannende wedstrijd. 

Je hebt het niet allemaal in de hand

Misschien denk je van dag tot dag, van uur tot uur en van minuut tot minuut sturing te geven aan je leven. Maar ondertussen word je in veel opzichten geleid door wat er in je onderbewustzijn allemaal al is bedacht, voorgekookt, waargenomen, geïnterpreteerd, in gang gezet, etc. Bijna alles wat wij ervaren via onze zintuigen, onze gevoelswereld en onze denkwereld komt tot ons via onbewuste processen en er gaat ook veel aan ons voorbij.

Zo nemen we onbewust veel meer waar dan we ons realiseren, nemen we onbewust beslissingen, zijn we ons niet bewust van meningen die wel ons gedrag beïnvloeden, gebeuren grote uitvindingen vaak doordat de uitvinders er ’s ochtends mee wakker worden en zijn we ons vaak niet bewust van emoties die in ons leven.

Ik vind dat fascinerende feiten. Op onze reis zullen we er nog meer voorbeelden van zien en ook de mechanismen onderzoeken die daaronder liggen. En op die manier leer ik ook mezelf een beetje beter kennen.

1) Ap Dijksterhuis schreef dit in 2007 in “Het slimme onbewuste”.

Alle berichten zijn te bekijken op http://www.dewereldenvanjan.blog

Reacties die je hieronder invult kunnen voor andere lezers zichtbaar zijn.