OVER ETEN, PROEVEN EN SMAAK

Het proeven, de smaakzin, is in de woorden van Iris Sommer 1) een eenvoudig, maar effectief zintuig. In principe bedoeld om van stoffen die je wil innemen vast te stellen of ze giftig of niet giftig zijn en of ze voedzaam zijn ja of nee. Een klein chemisch laboratorium waarin het voedsel wordt gekeurd voordat het wordt ingeslikt.  Maar het is meer dan een enkelvoudig technisch proces.

Eten is meer dan proeven

Als we eten gaan er ook geuren van het eten rechtstreeks naar de neus. Als onze neus is verstopt smaakt het eten daardoor dan ook minder. Maar er komen nog meer zintuigen bij kijken. Je merkt de vorm van het eten in je mond met je tastzin en je merkt of je hard moet kauwen of niet. Je mag volgens de etiquette niet te veel geluid maken met het eten, maar van Crispy Chips werd gezegd: “ze smaken zoals ze kraken” (en zelfs de verpakking van de chips moet geluid maken, anders zijn het geen goede chips) en het oog wil ook wat: het eten moet er ‘apetijtelijk’ uit zien. Met eten zijn alle zintuigen betrokken. 

Gevaar

Ik vond het een hele geruststelling te lezen dat bittere stoffen, met name door kinderen, niet zo worden gewaardeerd omdat in onze genen de informatie bewaard is gebleven dat veel giftige planten bitter smaken. En dus de weigering bitter voedsel te eten een natuurlijke reactie is. Mijn broer kon absoluut niet tegen andijvie en ik niet tegen Brussels lof vanwege die bittere smaak. Mijn ouders hadden dat natuurlijk moeten respecteren omdat mijn broer en ik daarmee aangaven te weten wat goed voor ons was. Maar nee, we werden gedwongen het toch te eten en door aan die bittere smaak te wennen, waren we eigenlijk steeds minder goed in staat onderscheidingen te maken die van levensbelang kunnen zijn. Tot mijn eigen verbazing eet ik nu graag spruitjes en is het bij de meeste mensen zo dat ze in de loop van hun leven steeds beter bitter kunnen verdragen en dat ook lekker vinden.  

Te dik belegd

Maar ik blijf toch een zoetekauw. Als kind werd ik thuis wel Jan Hagel genoemd. Er moest altijd eerst een boterham met kaas of vleeswaren gegeten worden en dan mocht de zoetigheid komen. Je mocht de hagelslag natuurlijk niet te dik er op doen, daarom had ik een schuifboterham bedacht. Hagelslag op de boterham, de boterham in vieren snijden en dan de hagelslag van het eerste stukje doorschuiven naar het tweede, ook het tweede stukje zonder hagelslag opeten en dan heb je bij het vierde stukje een fantastische berg hagelslag erop zitten. Mijn moeder had de voorafgaande acties niet gezien en zag op een gegeven moment alleen dat vierde stukje. Dat was natuurlijk veel te dik belegd en de boventallige hagelslag werd teruggedaan in de verpakking. De uitleg mocht niet baten. 

Aandacht voor eten

Blijft natuurlijk de vraag: hoe bewust eten we eigenlijk. Eten is de laatste jaren erg in de mode, kookboeken staan in de top-tien van de boekenverkoop, er zijn tv-programma’s en de top-koks zijn sterren. Naast lekker eten gaat het om gezond eten en dan nog de nodige aandacht voor diëten die voor een mooi gewicht zorgen. Je zou zeggen: natuurlijk leidt die aandacht tot extra bewust eten. Aan de andere kant: als je met een leuk gezelschap eerst uitgebreid aan de borrel bent geweest, chips en andere hartigheden daarbij hebt genuttigd en als ook tijdens de maaltijd de drank rijkelijk vloeit, dan vrees ik dat van het bewust proeven, noch van het uitgebalanceerde dieet, niet veel overblijft en is het vooral een sociaal gebeuren.  

Mijn geliefde en ik krijgen drie keer per week een maaltijdpakket in huis, waardoor we frequent worden uitgenodigd om te proeven wat er nu weer voor iets bijzonders op het bord ligt. Maar wij krijgen niet genoeg van zuurkoolstamppot met een gebakken eitje en, vooral zomers, van een maaltijd met uitsluitend gekookte aardappelen en sperziebonen, overgoten met een boterjus met knoflook. 

Intensieve voedselbelevingen

Peter Winnen, succesvol in de Tour de France in de jaren ’80, had zijn intensieve voedselervaringen toen hij in de Tour tegen de klippen op moest eten, omdat wielrenners met veel calorieën hun intensieve energieverbruik, 6000 tot 8000 kilocalorieën op een dag waarop de tocht over afschuwelijk hoge cols wordt geleid, moeten compenseren. “Het vele eten voor zo’n bergetappe vond ik een crime. Daar heb ik echt een trauma aan overgehouden. Dan zat je ’s morgens om zes uur met je slaperige kop tegen een warme maaltijd aan te kijken. Vreten tot je misselijk bent.” Hij vertelde dat hij nog altijd niet echt kan genieten van eten.

Mijn meest intense voedselbeleving was tijdens een meditatiecursus waarin de deelnemers 24 uur stilte in acht moesten nemen en elkaar niet mochten aankijken. Volledig teruggeworpen op mezelf ging de volledige aandacht naar het gebeuren in mijn mond zoals nooit tevoren. Ik ben de droge rijst en worteltjes (als ontbijt!) en het kauwproces nooit vergeten. 

Deze week las ik het verhaal van een vrouw die walgde van de aanblik van een kakkerlak. Ze besefte opeens dat zij net als dat beestje deel uitmaakte van dezelfde levende materie. Maar doordat zij kon denken, had ze zich ver verheven gevoeld boven de wereld en had ze zich gevoeld of ze er geen deel van uitmaakte. Zij at de kakkerlak op en wat er toen gebeurde raakte haar diep. Het leek alsof zij voor het eerst smaak proefde en het smaakte naar niets. Door het proeven van de kakkerlak vermengde zij zich weer met de wereld, ze legde haar menselijkheid af en voelde zich daardoor niet onthand maar juist bevrijd. 

Het is maar een verhaal, uit een roman 2), maar het laat voor mij wel zien dat eten, proeven en het ervaren van smaak je bewust kan maken van het grote geheel waar we deel van uitmaken. 

Tot slot: het Menu van de Dag

Er wordt geschat dat er wereldwijd meer dan 100 miljoen liefdesliedjes zijn opgenomen. Alle stadia van de liefde worden bezongen: een nieuwe liefde, blijvende liefde, toewijding en aanbidding, trouwen, twijfel, verleiding, ontrouw, etc. Het aantal liedjes dat over eten gaat zal een fractie daarvan zijn. Op een website zag ik er toch nog 300 genoemd, maar de meeste ervan kende ik niet. Bij mij kwam Pizza op van André van Duin en Koffie van Rita Corita, maar als eerste kwam toch Zuurkool met vette jus, gezongen door Sjef van Oekel (Chef van Oekel ?) in de TV-show Van Oekels Discohoek van de geniale Wim T. Schippers. Ik vermoed dat in niet veel andere liedjes over eten een zo uitgebreid menu wordt beschreven. Daarom hieronder 3) als toetje van deze blog het Menu van de Dag (misschien ook niet echt geschikt voor een vroege zondagochtend).

O O O O O O O O O

1) Iris Sommer. De zeven zintuigen. 2018

2) In het zomernummer 2023 van Filosofie Magazine wordt een passage uit de roman De Passie volgens G.H. (1964) van Clarice Lispector (1920 – 1977) beschreven. Hier verkort weergegeven.

3) Zuurkool met vette jus. 1974. Dolf Brouwers, video te vinden op Youtube

Zuurkool met vette jus, Soep vooraf, ja dat is mijn menu,

Kaantjes met bruine bonen, Flink veel ei, niet van dat gewone,

Blokken kaas met mayonaise, Warme friet en ook saucijzen,

Sperziebonen uit het vet, Pap van brood, zo is het maar net,

Arme kip, zo van het spit, Flink veel aardappelen waar een korstje aan zit,

Een lekker prakje met een kuiltje jus, Garstig spek, dat is wat ik lus,

Gebakken milt versierd met een sprotje, Zure bommen uit een potje,

Ossetong in hete brij, Gegarneerd met dampende prei,

Zwanehals gevuld met druiven, Paardehoef om af te kluiven,

Wat dacht u van een pudding met bessesap, En als toetje garnalenpap,

Slappe thee en vruchtenijsjes, Lendelappen met vele radijsjes,

Gebraden haan in druipend vet, Koffie toe en dan naar bed,

Hutspot met warme croquetten, En een doekje om de mond te betten,

Oude kaas in vele talen, Oude vis kan veel verhalen,

Rode wijn en pruimedanten, Zeer veel drank en ook fazanten,

Tonnen bier en stapels brood, Harde worst vol kokosnoot,

Pittig sausje van weleer, Ach wat wil een mens nog meer,

Kastanjes op de geitebrij

Bron: https://muzikum.eu/nl/sjef-van-oekel/vette-jus-songtekst

Illustratie: Johan Leo Koet

Vind je deze berichten leuk, aarzel dan niet anderen er op te wijzen: op de website http://www.dewereldenvanjan.blog kan iedereen zich aanmelden door zijn mailadres daar achter te laten

Op http://www.dewereldenvanjan.blog vind je ook alle eerder verschenen berichten

Reacties zijn van harte welkom; openbare reacties kun je hieronder plaatsen; reacties naar Jan kun je sturen naar koetjwm@gmail.com