OVER HET WAARNEMEN EN PRODUCEREN VAN GEUREN

De titel zegt het al: vandaag weer iets over ons waarnemen. Om maar meteen te beginnen met het wegnemen van een misverstand: de kwaliteit van het ruiken is niet afhankelijk van de uiterlijke omvang van het reuk-apparaat. We moeten onze kinderen meteen er op wijzen dat als een wolf, of iets of iemand anders met een grote neus, zegt dat hij met die grote neus beter kan ruiken, er gerede twijfel kan bestaan over de goede bedoelingen van de spreker. 

Professor Iris Sommer, psychiater, schrijver en hoogleraar psychiatrie in Groningen, begint haar laatste boek over zintuigen 1) met de neus. De neus is volgens haar het oudste zintuig en heeft van oorsprong vooral als doel het vaststellen of iets eetbaar is, maar heeft ook al heel lang een rol bij de voortplanting.  Het is een zintuig waarvan je een groot deel van de dag niets merkt; pas als er een brandgeur is (onmiddellijke actie), onaangename geurtjes zijn (die moeten zo snel mogelijk bestreden worden) of als er iemand met een sterk parfum of deodorant langsloopt dringt de geur tot je door.

Wat niet op Funda staat

Geuren spelen soms een grotere rol dan je denkt. Achteraf bedenk ik dat we zonder mijn neus waarschijnlijk nog in Diemen zouden wonen. Mijn geliefde en ik woonden daar in een huurhuis en hebben toen in die buurt een huis gekocht dat nog in aanbouw was. Een jaar later, nog vóór de oplevering van de nieuwe woning, kwam de Amsterdamse ring A10 gereed en de aansluiting op de A1. De nieuwe verkeersstromen gingen vlakbij ons langs, vanuit ons huis zagen we de auto’s rijden op de Zeeburgerbrug.  En we roken ze. Zeker als het wat mistig was en ik ’s ochtends op de fiets op weg ging naar mijn werk realiseerde ik me dat dat voor mij toch misschien niet de beste pek was om te wonen.      

Ik kreeg een andere werkplek en één van de collega’s tipte mij voor een woning vlak achter de duinen. Mijn geliefde ging er meteen naar kijken en de volgende dag gingen wij samen. We stopten in een groene wijk (‘lommerrijk’ stond er in de advertentie van de makelaar), ik deed de deur van de auto open en de geur van de dennen en de duinen kwam meteen in mijn neus. Ik zei: “Als het huis ook nog wat is wil ik hier wonen.” We werden door de eigenaresse hartelijk ontvangen, het was er lekker warm, de houtkachel was aan en het rook naar koffie. We waren meteen verkocht en we wonen er nu met veel plezier al bijna dertig jaar.  

Ik rook .. en dacht meteen ..

Het vreemde van geuren is dat ze sterke associaties kunnen oproepen. In je geheugen zijn bij allerlei gebeurtenissen en situaties ook de bijbehorende geuren opgeslagen. Die komen misschien niet zo gemakkelijk naar voren als je aan die gebeurtenissen en situaties terugdenkt, maar omgekeerd kunnen bepaalde geuren die je ruikt je wel onmiddellijk terugleiden naar je plekken uit het verleden.    

Corona

Er zijn ook veel mensen die, zonder dat ze er aan denken, geuren ruiken die er niet zijn: zij leiden aan fantosmie of geurhallucinaties. In een onderzoek van het Amerikaanse National Institute on Deafness and Other Communication Disorders antwoordde 6,5% van de ondervraagden dat zij het ‘phantom odor perception’ ervoeren.  En dat was vóór corona. Tijdens corona hebben mensen last gehad van vieze geuren die er eigenlijk niet waren, waardoor de waarschuwende kant van de geurfunctie naar voren kwam, maar nog niet naar behoren werkte, terwijl de mensen die daar last van hadden aangename geuren (nog) niet konden ruiken.  

 De kunst van het ruiken

Eén van de suggesties van de schrijver Rob Walker 2) is het maken van een geurwandeling waarbij je dan alles vastlegt op een geurkaart van je omgeving. Je hoeft niet eens de winkels binnen te gaan, op straat al ruik je de grote diversiteit aan geuren: de bakker, de Etos of Kruidvat, de garage of fietsenreparateur, boekhandel (let daarbij op het verschil tussen de gewone boekhandel en tweede-handsboekwinkel), bloemenwinkel, de kaasboetiek, je zult gauw merken dat elk zijn eigen duidelijk herkenbare geur heeft.   

De meest indringende en storende geurervaringen die ik heb meegemaakt waren een esoterische new age winkel die decennia-lang blauw stond van de wierook en de geurtjes-winkel Lush, waar ik zelfs aan de overkant van de straat nog kokhalsneigingen van kreeg. Lush maakt die spullen zonder dierproeven, maar dat komt misschien omdat de dieren van de geur al doodgingen voordat ze ermee ingesmeerd zouden worden.  

En dan loop je buiten in de frisse lucht te wandelen en dan komen er twee sportende personen langs in een wolk van deo’s; ook dat vind ik luchtvervuiling.    

En dan wordt vaak gezegd dat de neus van de mens weinig voorstelt. De Volkskrant berichtte op 27 augustus vorig jaar echter dat er een “aanzwellende onderzoeksgolf is die anders concludeert”. Waar honden een specifieke geur uitstekend kunnen ruiken (de hash-hond) lijkt de mens in staat verschillen tussen miljarden verschillende samengestelde geuren te kunnen onderscheiden . Denk maar aan de genuanceerde en uitgebreide terminologie die de wijnkenners over ons heenstrooien.

Geroken worden

Met geurtjes geven we zelf ook signalen af. Iris Sommer beschrijft verschillende soorten zweet, waaruit conclusies zijn te trekken. Intensief sporten zorgt voor een andere geur zweet (die zij wel lekker vindt) dan kantoorwerken of de geur die in een volle trein kan hangen en die, zo heeft ze ervaren, ruikt weer anders dan angstzweet. En testosteron zorgt voor de productie van androstenol in het zweet van mannen, en dat kan, zolang het vers is, aantrekkingskracht hebben op vrouwen. En als je iemand ontmoet kijk je hem in de ogen om daaruit af te lezen of hij of zij betrouwbaar is, maar misschien gebruik je bij die scan ook je neus; iemand die liegt kan bijvoorbeeld angstzweet uitscheiden. 

Wat mis je toch veel als je iemand alleen maar via internet ontmoet! En daarom is het jammer dat vooral jonge mensen het liefst hun eigen lichaamsgeuren verstoppen met allerlei spuitjes en smeersels. De geuren zijn boodschappers en door die te camoufleren, nemen we weer een beetje verder afstand van waarvoor het lichaam doet wat het doet. 

O O O O O O O O O O

1. Iris Sommer. De Zeven Zintuigen, over waarnemen en onwaarnemen. 2020
2. Rob Walker. De kunst van het waarnemen ; 131 manieren voor meer creativiteit, inspiratie en verwondering in het dagelijks leven. 2019. 

 

Illustratie: Johan Leo Koet

Vind je deze berichten leuk, aarzel dan niet anderen er op te wijzen: op de website http://www.dewereldenvanjan.blog kan iedereen zich aanmelden door zijn mailadres daar achter te laten

Op http://www.dewereldenvanjan.blog vind je ook alle eerder verschenen berichten

Reacties zijn van harte welkom; openbare reacties kun je hieronder plaatsen; reacties naar Jan kun je sturen naar koetjwm@gmail.com