OVER DRIE BASISBEHOEFTEN

We zijn ze al eerder tegengekomen: allerlei figuren of stemmen die je iets vertellen in je hoofd 1). Je wordt toegesproken vanuit de commentaarpositie, er is een rechter en een zorgzame moeder en dan een kind in jezelf. Maar als tegen je wordt gezegd: “Wees nou eindelijk eens jezelf!”, waar hebben ze het dan over? 

De dichter Sylvia Hubers, voormalig stadsdichter van Haarlem, heeft ook problemen met die vraag 2). Zij zegt:

Als ik wist wie ik was kon ik mezelf zijn 

ze zeggen steeds dat je jezelf moet zijn alleen maar jezelf maar wat als je niet weet wie je bent 

wie je bent zeggen ze er niet bij 

zoek het effe lekker zelf uit dat zeggen ze als ze zeggen dat je jezelf moet zijn zonder erbij te zeggen wie je bent 

nou weet jij wie je bent 

ik durf te wedden dat zij zelf ook niet weten wie ze zijn

dat zij dat ook niet weten en dan tegen de anderen gaan zeggen dat zij zichzelf moeten zijn maar dat ze dat net zo goed konden zeggen tegen zichzelf 

zeg ik dan maar tegen mezelf ook al weet ik dan niet tegen wie ik het heb.

Gevangen

Stacy Seedorf, een rapper, was in de jaren ’90 in korte tijd beroemd geworden, hij had een hit gescoord onder de naam Twenty 4 Seven, trad over de hele wereld op en hij was in een half jaar miljonair. Toen het een paar jaar later met de muziek niet meer ging, wist hij niet meer wat hij was, hij was alleen maar de artiest geweest. Geld werd toen zijn houvast, maar toen hij dat via de drugshandel probeerde te krijgen en dat mislukte, belandde hij voor drie jaar in de gevangenis. 

In het televisieprogramma Boeddha in de polder zei Joris Linssen, toen Stacy dit verteld had, “Toen raakte je dus je vrijheid kwijt”. Stacy antwoordde: “Dat zou je zeggen, maar ik was eigenlijk al lang niet meer vrij. Ik zat mega vast in mijn mentale gevangenis; verslaafd aan geld en status. Ik wist niet meer waar ik mijn geluk vandaan moest halen. Vroeger kon ik alles met niks, maar toen kon ik niks meer met alles. En toen ik in de gevangenis zat kwam ik mezelf tegen, want verder had ik niks. En ik heb mij in de gevangenis mentaal bevrijd. En toen ik weer buiten kwam zag ik veel mensen die vast zitten; in gemoedstoestanden, verwachtingen, overtuigingen, niet wetend waar hun passie is. En nu ben ik mensen aan het helpen daaruit los te komen.“ 3)

Zomaar een verhaal van iemand die zich verbonden had aan zaken die hem steeds verder verwijderden van de vrolijke, spontane, energieke jongen die graag met muziek en dans met iedereen contact maakte. Hij was zichzelf kwijtgeraakt. Dat veel mensen op zoek zijn naar zichzelf betekent volgens de arts/schrijver Gabor Maté dat we vervreemd zijn van onszelf. Overigens niet alleen van onszelf; hij haalt niemand minder dan Marx aan die in zijn tijd al heeft geconstateerd dat de mens ook van de natuur, van andere mensen en van het werk is vervreemd. Ik denk dat veel mensen dat zullen herkennen.

Basisbehoeften

Volgens Frank Koerselman, emeritus hoogleraar psychiatrie, hebben we allemaal drie basisbehoeften: geborgenheid/veiligheid, autonomie/zelfontplooiing en een goede plek in sociaal opzicht. 4) Zijn centrale stelling is dat die drie conflicterend zijn. Hoe meer je je eigen weg gaat in je leven, hoe meer je uit de geborgenheid weggaat. En je eigen weg staat soms die van anderen in de weg en dan is er strijd. Het is dus steeds zoeken naar je koers, wat al begint met de ontdekkingsdrift van kinderen waar de beschermende ouders grenzen stellen. En in de peuterklas ligt natuurlijk al speelgoed dat door meerdere kinderen wordt begeerd en is het belangrijk dat je door de juf wordt gezien. 

Een bevriende kunstenaar maakt kunst, waarbij wat hij daarmee wil overbrengen het enige is dat telt. Of er veel mensen naar komen kijken/luisteren lijkt hem niet veel te kunnen schelen. Hij heeft een keer een groot project voorbereid waarbij verschillende artiesten, dansers en musici, waaronder een heel koor, alles al voor elkaar hadden om mee te doen. Maar er trad bij hem een verschuiving op van de betekenis die het geheel voor hem had en ergens klopten verbindende teksten tussen verschillende onderdelen niet meer. Hij zag geen kans om het op tijd aan te passen en heeft toen het hele gebeuren afgeblazen, tot verdriet van en ook ergernis bij de beoogde deelnemers. In die beslissing was hij helemaal zichzelf, zo ervoer ik dat. Het was de keuze voor zijn autonomie en zijn bedoeling. 

Die drie basisbehoeften krijgen natuurlijk in de loop van je leven een ander gezicht. En we willen allemaal dingen tegelijk. Een goede baan waar je gewaardeerd wordt, een prettig en beschermend huis, een goed huwelijk, sportief bezig zijn, een vriendenkring om je heen, mantelzorger zijn en kinderen hebben, die natuurlijk ook van alles moeten en willen, en quality time met het hele gezin. En dat allemaal managen kost zoveel aandacht, al die ballen in de lucht houden, dat je inderdaad wel eens vergeet na te gaan wat je eigenlijk diep van binnen wil. En als je dat wil nagaan is het een kwestie van voelen.

Het voelt goed of niet

Willem van Hanegem werd destijds geïnterviewd net nadat hij een baan als trainer had geaccepteerd. Op de vraag waarom hij daarvoor gekozen had antwoordde hij zoiets als: “Ik heb een tijdje rondgekeken en het voelde goed”. Hij is iemand die helemaal uitstraalt dat je tegen hem niet hoeft te zeggen: “je moet eens jezelf zijn”. 

Maar dat “Het voelt goed” hoor je tegenwoordig wel erg vaak. En dan vraag ik me soms af wat het dan is dat wordt gevoeld. Is het de innerlijke drive om te doen wat je helemaal past? Of is het de ambitie, de wens om te scoren, om succes en aanzien te hebben, gestreeld te worden, applaus te krijgen, veel geld te verdienen?  Misschien dat ik dat daar nog eens op terugkom, bijvoorbeeld als ik over succes of over stilte ga schrijven.

O O O O O O O O O

1) Zie op dewereldenvanjan.blog: 9. Het is druk boven

2) Uit de bundel Wat als we niet waren betoverd. Prometheus 2018, Sylvia Hubers: Tegen wie ik het heb

3) Uit de tv-serie Boeddha in de Polder van 21 december 2022, terug te zien op npostart.nl 

4) Frank Koerselman. Wie we zijn: tussen verstand en verlangen. Prometheus 2016.

Illustratie: Johan Leo Koet

Aanmelden voor (gratis) wekelijkse toezending: op de website http://www.dewereldenvanjan.blog; daarop vind je ook alle eerder verschenen berichten

Bericht niet ontvangen? Check je spambox

Reageren naar Jan: mail naar koetjwm@gmail.com

Reacties zijn welkom; reacties die je hieronder invult kunnen voor andere lezers zichtbaar worden