OVER HET PLANNEN VAN JE HERINNERINGEN

Toen ik mijn eerste afspraakje had met Thea, mijn eerste echtgenote, vertelde ze over een reis die ze een paar maanden daarvóór had gemaakt. Het was een dubbele vertelling: enerzijds wat zij beleefd had onderweg naar Boekarest, op weg naar de Roemeense vakantieliefde van de zomer daarvoor, maar tegelijkertijd vertelde ze over haar ouders die op de radio hadden gehoord dat er op die route een treinongeluk in Hongarije had plaatsgevonden *) en die zaten natuurlijk vreselijk in de rats. Ik heb haar niet gehoord over hoe het met haar vakantieliefde was, de herinneringen die ze mij vertelde gingen over een reis met hindernissen en wat de ouders thuis hadden beleefd.

Tegenwoordig hoor je vaak de uitdrukking herinneringen maken. En dan gaat het er blijkbaar niet om wat je daar en dan beleeft, maar wat voor herinneringen je daar dan later aan zult hebben. Een grote touroperator heeft op zijn website  “Sunweb believes that the real richness of life is all about moments and creating memories.”  Je hebt natuurlijk altijd je camera bij je zodat je die bijzondere gebeurtenissen mooi kunt vastleggen en niet mist waar het uiteindelijk om gaat: die herinneringen. Voor later dus.

En wat zijn dan zoal die bijzondere gebeurtenissen op je vakantie?   

Gerard Cox zong er in 1973 al over:    

We speelden golf en jeu de boules   

We zonken zalig in een stoel   

We dreven met een vlot op de rivier.    

Er is niet veel veranderd. Daar zijn misschien de grote avontuur-vakanties bijgekomen, verre reizen naar onbekende landen om daar “kennis te maken met de cultuur” (en ’s avonds met andere Nederlanders naar de disco, geleid door weer een andere Nederlander). Maar die zitten niet in het pakket van Sunweb.   

Als ik met mijn geliefde voor het derde achtereenvolgende jaar naar Mallorca ga, ben ik blij dat alles er nog is zoals het was in het jaar ervoor. Ik geniet daar van de warmte, die mij direct liefdevol omhult en dwingt tot een rustiger tempo. Ik word daar ontspannen van. Een appartement met een stoeltje op een balkon met schaduw, een paar boeken mee, op blote voeten naar het strandje wandelen, dat er nog steeds mooi bij ligt in een diepe baai, waar het zeewater in september een zodanige temperatuur heeft bereikt dat ik er rustig een kwartiertje in kan blijven. En ’s avonds samen lekker eten in dat vegetarische restaurantje. Wij hoeven verder niets meer.   

Veel meer kan ik er niet over vertellen; ik zit niet vol herinneringen.    

Toen mijn ouders nog leefden en de digitale wereld nog niet bestond was het eerste wat ik deed als ik met vrouw en kinderen thuis was gekomen van een vakantie: mijn ouders bellen over hoe het was op de vakantie. ”De reis was lang, er waren files, maar we hadden een mooi plekje op de camping. En hoe was het bij jullie?” Hoogtepunten waren misschien al op een ansichtkaart gezet of in een enkel telefoontje genoemd. Als ik nu van vakantie terugkom heb ik nog steeds het idee dat ik even naar mijn vader en moeder moet bellen, maar, geconstateerd hebbende dat ze er niet meer zijn, wordt het gewone leven direct weer opgepakt.

De echte ‘memories’ die komen pas als er tegenslag is, de tent in de lucht is gevlogen en in een boom blijven hangen, je paspoort gestolen, de auto total loss is gereden, de vakantie “totaal” verregend is of als je in een buitenlands ziekenhuis terecht komt.  Als je mensen opgewonden over hun vakantie hoort vertellen gaat dat bijna altijd over wat er niet goed ging. Zo werkt het geheugen nu eenmaal: mislukkingen moet je goed onthouden want daar kun je van leren. (“Bij die camping zullen ze me nooit meer zien!”) Het is voor Sunweb denk ik beter als ze er voor zorgen dat er niet te veel herinneringen worden gecreëerd. Gewoon ervoor zorgen dat de mensen zorgeloos kunnen genieten, geen verrassingen, voldoen aan de plaatjes uit de folder, de plaatjes die de mensen al in hun hoofd hebben.   

In 1989 sprak ik, met een borreltje in de hand, met mijn bevriende collega E. af dat we een grote wandeling gingen maken: Wat dacht je van Santiago de Compostela? Nou, goed idee; waar starten we? Zullen we eerst het Pieterpad doen? OK! Het was in twee minuten bedacht en beklonken. Maar toen we daaraan begonnen dachten we er geen moment aan dat je dat zou kunnen doen om daar later herinneringen aan te hebben, laat staan dat we de uitdrukking ‘herinneringen maken’ (inmiddels aangeduid als ‘jeukuitdrukking’) zouden gebruiken. Ik heb best wel wat herinneringen aan deze tocht, die ons uiteindelijk tot de Pyreneeën voerde, maar het ging ons beiden om niets anders dan het ene been voor het andere zetten en lekker lopen.

Over het verschil tussen het beleven op het moment en het terugblikken achteraf heeft Daniel Kahneman **) ook interessante dingen gezegd. Hij constateert dat hoe we iets beleven, bijvoorbeeld een vakantiereis, heel anders kan zijn dan hoe je er op terugkijkt. Het kan bijvoorbeeld drie weken regenen en vlak voor de vakantie heeft je vriendin het uitgemaakt. Je zit dus drie weken te sjagrijnen. Op de laatste dag staat ze plotseling voor je neus en zegt dat ze jou toch wil hebben. Er volgt een heerlijke 24 uur en een gelukzalige terugreis. En als je, ook na tientallen jaren, daarop terugkijkt (ja, ze leefden nog lang en gelukkig), dan is dat misschien wel de mooiste vakantie van je leven.

Kahneman heeft het dan over een ervarings-ik en een geheugen-ik. Je zou daar nog een ik aan kunnen toevoegen: je plannende, dromende ik, die al die plannen zit te maken voor reizen in de toekomst, zodat je in de nog verdere toekomst fijne (!) nieuwe herinneringen kan hebben. Maar het echte leven kan natuurlijk alleen maar geleid worden door de ervarings-ik. De rest is fantasie of geschiedenis.

O O O O O O O O O

*) 22 december 1968: treinongeluk in Mende, Hongarije, met 46 doden

**) Daniel Kahneman. Ons feilbare denken (Deel V: Twee Zelven). 2011