OVER GESPREKKEN IN JE HOOFD

Van de week hoorde ik mezelf zeggen: “Goed gedaan, Jan!”. Gelukkig was er niemand in de buurt, want als ik dat dan gemerkt zou hebben, zou ik mij denk ik wel een beetje geschaamd hebben en tegen mezelf gezegd hebben (maar dan zonder geluid te maken): “Stommerd, dat je zoiets hardop zegt!” 

De mens heeft een bewustzijn. Dat houdt in dat ieder mens – bij geestelijke gezondheid –  een besef heeft van de omgeving en van zichzelf. En toen dat bewustzijn in de evolutie was ontstaan, was er opeens niet alleen het handelende wezen zelf, bezig met overleven als individu met pijn en genot. Er kwam iets bij dat in staat was dat zelfde wezen te beschouwen met besef van zijn plek in de omgeving. Vanuit die positie ontstonden vaardigheden als het onderkennen van scenario’s, het plannen maken, weten wat je aan het doen bent en je acties of het achterwege laten ervan te evalueren. 

Het leek wel of je binnen de eenheid mens twee afdelingen kreeg: een soort afdeling  planning en evaluatie enerzijds en de uitvoerende eenheid anderzijds.  En in de loop van de evolutie is die afdeling die aanvankelijk alleen wat ondersteunende klusjes kreeg steeds groter en belangrijker geworden en nu denken we dat die afdeling ook de directie vormt. Het is geen eenmansdirectie, want wie komen we daar zoal tegen? 

De commentator. Hoe we het in die relatie met anderen doen is vaak onderwerp van overpeinzingen die resulteren in oordelen, onder meer over onszelf. Soms heb ik het idee, en ik ben daar niet de enige in, dat ik steeds het ironisch-kritische commentaar hoor van Statler en Waldorf van de Muppets, ergens rechtsboven achter mij vanaf hun balkon. Die zijn dus al met zijn tweeën en bespreken als een soort talkshowfiguren à la Derksen en Lubach (die ik natuurlijk niet in één adem mag noemen) wat er allemaal verkeerd gaat, wat er nu weer niet deugt, etc. 

De rechter. De rechter is een lastpak. Hij heft zijn vinger op en spreekt het oordeel uit. En dat oordeel luidt dan bijna altijd dat je je aan de regeltjes moet houden die de maatschappij stelt: altijd je best doen, carrière gaat voor plezier, geen fouten maken, etc. Nummer drie dus. Ligt in het verlengde van de commentatoren, maar hij is strenger en heeft geen humor. 

De medelijdende. Maar het commentaar kan ook een andere, empathische kleur krijgen zoals in de volgende passage uit het dating programma Lang leve de Liefde (15 oktober 2020 op SBS6).  Een man deelde aan een vrouw, met wie hij de nacht had doorgebracht, mee dat hij het innerlijk van haar wel heel mooi vond, maar dat zij niet het type was waarop hij normaal gesproken zou vallen. Waarmee hij wou zeggen dat hij niet met haar verder wilde. Zij begon toen te huilen en terwijl hij haar troostte zei ze: “Ik heb het er wel moeilijk mee, want ik had het mezelf zo gegund”.  Er was toen dus een vrouw die pijn en verdriet had van de afwijzing, maar die nam niet het woord. Het woord kwam van iemand die medelijden had. Persoon nummer vier. Vroeger zou dat de zorgzame moeder genoemd worden.

Het kind in jezelf. In het therapeutische circuit (en in de Flow) kom je ook nog “het kind in jezelf” tegen. Die kan er ook nog wel bij; sterker nog, dikke kans dat véél mensen hem of haar (nummer vijf in mijn geval) erbij hebben. Het kind in je zelf kan last hebben van die kritische Muppet-figuren en de rechter van wie eigenlijk niks mag. Het kind kan dan zeggen: ”jullie kunnen allemaal de boom in, ik doe lekker toch waar ik zin in heb” of het gaat zitten pruilen, kattekwaad uithalen of gewoon een sprookjeskasteel bouwen.  

Je “Higher Self”. In de jaren ‘70 en ‘80 werd vaak gesproken over het zoeken en vinden van je “Higher Self” (nee, het gaat niet over blowen).  Dat is dan nummer zes. De Australische spirituele meester Barry Long zei daarover: “There is no higher self; only higher selfishness.”  Maar het zal zeker zo zijn dat spirituele en religieuze waarden en gevoelens van eenheid en verbondenheid bij mensen een plek in de interne beschouwingen over zichzelf zullen hebben.     

Jezelf. En wat als iemand dan zegt: je moet gewoon jezelf zijn? Dan is de verwarring helemaal compleet. Want wie is dat nou weer, die nummer zeven? Dat is blijkbaar niet zo duidelijk, gezien het aantal cursussen en workshops waarin groepsgewijs naar jezelf wordt gezocht en het aantal boeken en video’s dat daarover de laatste jaren is verschenen. Er is een grote markt voor het product “jezelf zijn”. Het kan ook niet anders dan dat daarover ook nog een blog van mij zal verschijnen. 

De goedprater.  Pas van de week werd ik mij bewust van degene die zegt: “Nou, OK, nog ééntje dan! Morgen ga ik dan écht beginnen met minderen of met sporten. Die ene dag maakt ook niet zoveel uit, hè?”.  Je kent vast wel voorbeelden hiervan. Eigenlijk heb je al beslist dat je er aan gaat toegeven, maar nummer 8 bedenkt daar nog een mooi, geruststellend argument bij.

De waarnemer. Je kunt ook op de stoel gaan zitten van de waarnemer, nummer negen. Die ziet alles zoals het gaat en doet eigenlijk niets anders. Hij of zij geeft geen oordeel. De waarnemer krijgt meestal niet zoveel ruimte van de anderen.  En dat dat heel jammer is, hoop ik later nog eens duidelijk te maken.

Het geheel

Het zelfbewustzijn geeft vaak geen eenduidig beeld over dat zelf. De innerlijke spraak lijkt vaak wel op een gesprek of zelfs gekibbel tussen verschillende entiteiten. Die groepsdiscussies, met soms een enkele dominante spreker daarbij, zijn bij veel mensen een groot deel van de tijd aanwezig.  Een leuke bezigheid van de waarnemer zou kunnen zijn om te kijken wie hij of zij allemaal om zich heen heeft.

Voor nu sluit ik af met de mening van Jan Bransen  *)  die, zoals veel filosofen, heeft geschreven over de “vermenigvuldiging van onszelf”. Hij geeft antwoord op de vraag wie dan de echte ik is. Hij zegt:  

“Dat vermenigvuldigen is op zich geen probleem, als je maar niet gaat denken dat één ervan de echte is. Wie je bent is juist dat geheel. “

____________

*)  Jan Bransen. Je brein of je leven. 2014

Hij schrijft ook nog: “een verdubbeling of vermenigvuldiging van onszelf heeft altijd een eervolle plaats gehad in de filosofie. Plato deelde onze ziel in drieën: als een tweespan getrokken door een welwillend en een ongehoorzaam paard en bestuurd door een menner. Descartes deelde ons in tweeën, enerzijds lichaam, anderzijds geest. (..) Freud kwam uit op drie: Es, Ich en Überich.”  

Foto: Johan Leo Koet

Eerdere berichten zijn te vinden op www.dewereldenvanjan.blog

Reageren naar Jan: mail naar koetjwm@gmail.com

Reacties die je hieronder invult kunnen voor andere lezers zichtbaar worden.