OVER ZINTUIGEN EN BEHOEFTEN  

In de eerste twee afleveringen ging het over de denkwereld en de gevoelswereld. Vandaag een paar woorden over het waarnemen. 

Lezen en de Buienradar 

Als ik ’s ochtends wil weten of het koud is, kan ik even naar buiten gaan en voelen. Dat doe ik al vele jaren eigenlijk alleen maar op de zaterdagochtend (omdat ik dan toch naar buiten ga om de zaterdagkrant uit de bus te halen, de andere dagen lees ik hem digitaal). Al heel lang heb ik een buitenthermometer waarop ik, met één cijfer achter de komma, in de keuken de temperatuur kan aflezen. Maar wat ik tegenwoordig doe: ik ga op Buienradar kijken.  Terwijl die geen meetapparaat in onze tuin heeft staan. En ik wil elke dag wel een paar keer kijken naar de 14-daagse weersvoorspelling.  Ik ben een koukleum, dat zal er wel mee te maken hebben.  

En dan nog tien keer per dag op nu.nl kijken en ook nog de mails, Facebook en intensief whatsapp-verkeer en ik raak steeds verder verwijderd van de directe ervaring van wat met onze vijf zintuigen  (eigenlijk zes, waarover later meer) kan worden waargenomen. 

Nog een voorbeeld:  je hebt waarschijnlijk een scherm voor je en neemt daarop nu een aantal symbolen waar die woorden vormen. Het geschreven woord staat eigenlijk voor een klank, een klank met een specifieke betekenis. Je neemt mij niet waar, je ziet me niet en je hoort me niet. Indirect, gecodeerd contact dus. (Je zou het waarschijnlijk op zondagochtend ook niet anders willen, maar toch).  

Hoe anders is het bij de teek. 

De teek: één zintuig, twee functies  

Het leven van de teek is eenvoudig en zeer direct. Een Finse gedragswetenschapper, Jacob Baron von Uexküll (1864 – 1944), heeft het leven van de teek bestudeerd. En hij schreef daar het volgende over. 

De wereld van een teek is beperkt; hij is (s)tekeblind. Het enige waarop hij reageert is de geur van het vluchtige boterzuur dat wordt uitgescheiden door de huid van een passerend warmbloedig organisme en dat voor ons naar zweet ruikt. De teek zit soms wel maanden lang in een struik te wachten tot hij de geur van een warmbloedig dier ruikt en dan laat hij zich vallen en doet zich tegoed aan het warme bloed; dat is waar teken van leven. Daarnaast moet er natuurlijk gepaard worden en ook daar is het wachten totdat hij met zijn neus een partner ontwaart.  De teek zou zijn omgeving dus kunnen beschrijven met twee vragen: ruik ik iets om uit te zuigen en ruik ik iets om te paren.   

Dat is nog eens overzichtelijk. Wij hebben ons daarentegen zodanig ontwikkeld als mens dat we meer behoeften hebben dan alleen maar overleven en doen wat onze natuur ons opdraagt om er voor te zorgen dat de soort in stand blijft.  In de “behoeftepiramide van Maslow” staat ook de sociale behoefte: we willen graag deel uitmaken van verbanden met soortgenoten (overigens ook door de natuur ingegeven, want voorwaarde voor overleven van de groep), erkenning krijgen en “zelfactualisatie” realiseren. *)  Deze behoeften zie je niet terug bij de teek. En wij hebben meer mogelijkheden om waar te nemen; niet één zintuig zoals de teek, maar (tenminste) vijf.  

Zintuigen vaak gericht op basisbehoeften  

Omdat de bedreiging van het individuele dagelijkse leven in een groot deel van de westerse wereld beperkt is, richt de mens zich meer en meer op het hebben van een aangenaam leven. Maar de honger, inclusief lekkere trek, en dorst en de drang die uiteindelijk de voortplanting als doel heeft, zetten nog steeds een behoorlijk groot stempel op ons bestaan.  

Calorieën Ik merk het vaak. Als ik boodschappen doe heb ik meestal een lijstje bij me omdat ik anders ga rondkijken: “Is er nog lekkers?” Maar zelfs mét het lijstje erbij maak ik vaak nog even een kleine omweg langs de gevulde koeken, de (liefst zoetige) tripels en de chocoladerepen die niet op het lijstje stonden. En ik ben niet de enige. Uit een proef bleek dat mensen de plaats in de winkel van een aantal producten het beste konden onthouden naarmate de producten meer calorieën bevatten. En let maar eens op waar je oog nog op valt als je in de rij staat te wachten: lekkere calorieën. Eigenlijk is de hele inrichting van de supermarkten gebaseerd op de meest primaire behoefte van alle dierlijke organismen: eten, calorieën.  

Je ziet iets en je wil het  Misschien ken je deze situatie: iedereen krijgt een glas wijn of bier in zijn handen, maar je moet nog even wachten totdat de spreker uitgesproken is en er geproost kan worden. Het speeksel kolkt dan al in je mond en het zal mij best wel zijn overkomen dat ik dan stiekem al een slokje nam. Een reactie op primaire behoeften die onmiddellijk bevredigd moeten worden en ook in het pakketje zitten van de laagste diersoorten. Zoals een kikker die onmiddellijk zijn lange tong naar buiten stoot als er een insect langs komt en de teek die direct zijn kaken in het warmbloedige dier steekt waarop hij zich heeft gestort.  

En dan is er nog die sex  Maar daarover later pas. En dan gaat het over chemie, geuren, mannelijkheid en vrouwelijkheid, verliefdheid, uiterlijkheden, afkortingen, gedrag en normen.   

De drie werelden 

We leven allemaal onder verschillende omstandigheden. Maar hoe we daar mee omgaan wordt bepaald door wat en hoe we waarnemen,  hoe we daar in onze denkwereld mee omgaan en hoe we ons daarbij voelen. Over deze drie elementen, deze drie werelden, gaat de hele serie.  

*) Abraham Maslow presenteerde in 1943 een theorie waarin hij stelde dat de verschillende behoeften van de mens een bepaalde prioriteit kennen waarbij de eerste een voorwaarde is om aan een volgende tegemoet te kunnen komen: 1. Fysieke basisbehoeften (eten, drinken, ademhaling, kleding, onderdak, beweging en seks)  2. Bestaanszekerheid (behoefte aan lichamelijke veiligheid)  3. Sociale behoefte (er bij horen, saamhorigheid, liefde) 4. Erkenning (zelf-imago, reputatie, eigendunk, zelfrespect)  5. Zelfactualisatie (zelfverwezenlijking, doen wat je roeping is) 

Fotobewerking: Johan Leo Koet

Reageren naar Jan: mail naar koetjwm@gmail.com

Reacties die je hieronder invult kunnen voor andere lezers zichtbaar worden.