OVER DE REALITEIT

Byron & Biggles is niet een nieuwe keten bij wie je behalve vegetarisch eten en drinken ook je dagelijkse geluksmomenten kunt halen. Het is ook geen winkel voor deurbellen, intercoms en dames- en herenkleding. Byron & Biggles zijn twee mensen (van wie één fictief) die mij geholpen hebben om in het leven zo veel mogelijk te zoeken naar de realiteit, naar de feiten.

Byron is Byron Katie, een inmiddels 80-jarige Amerikaanse vrouw die tijdens een depressie een soort openbaring kreeg over haar denken. Ze zag de feiten van haar leven onder ogen en de manier waarop ze daar altijd omheen had gelopen met haar overtuigingen. Overtuigingen die bij haar uiteindelijk tot depressiviteit hadden geleid. Zij heeft toen een eenvoudige methode ontwikkeld die kan helpen om af te komen van negatieve gedachten die vaak gewoonweg niet kloppen. Haar aanpak bestaat uit vier simpele vragen die je loslaat op de beschrijving van een voor jou ongewenste situatie. En komt met haar benadering ook bij de feiten terecht. 

Paul

Met mijn geliefde en mijn oudste dochter hebben we een paar keer een sessie van Byron Katie meegemaakt in de RAI in Amsterdam. Ze zet dan de 1000 man in de zaal aan het werk (zij noemt haar methode dan ook The Work) en iedereen vult een formulier in en benoemt een stressvolle situatie met iemand anders (opvallend vaak vader, moeder en partner) die in de gedachten nog vaak terugkomt. En dan schrijft iemand bijvoorbeeld op: “Ik word verdrietig, omdat Paul niet van me houdt” en schrijft ook op wat Paul allemaal verkeerd heeft gedaan of nagelaten en wat hij anders had moeten doen en wat hij of zij nooit meer met hem wil meemaken. 

De vier vragen 

En dan komen die vragen 1) over alle dingen die je daar hebt opgeschreven:

1. Is het waar?
2. Kun je absoluut zeker weten dat het waar is?
3. Hoe reageer je, wat gebeurt er, wanneer je die gedachte gelooft?
4. Wie zou je zijn zonder die gedachte? 

Veel mensen reageren op vraag 1 in eerste instantie met: natuurlijk is het waar, ik zeg toch geen onzin. Maar je moet een stapje maken om voor jezelf vast te kunnen stellen of je van die ene uitspraak misschien toch niet helemaal zeker bent en vaak is dat zo. Je kunt bijvoorbeeld wel veel feiten opnoemen over het gedrag van Paul, maar kun je daar dan wel uit concluderen dat hij niet van je houdt? Al die feiten moet je dus allemaal langslopen met die vraag. En dan zeg je misschien: helemaal zeker weet ik het niet.

Als je gelooft dat Paul niet van je houdt, dan worden daar natuurlijk allerlei gevoelens aan gekoppeld: miskenning, eenzaamheid, verdriet, bedrogen voelen, weinig eigenwaarde, etc. Terwijl je het dus niet zeker weet.

En dan komt de vierde vraag: Wie zou je zijn zonder die gedachte. Ik zie die vraag vanuit het idee dat we elk moment opnieuw het beeld dat wij hebben van de omgeving en van onszelf samenstellen. En dat zelfbeeld wordt voor een deel bepaald door normen, waarden, beelden en oordelen die niet zo gemakkelijk veranderen. Als je die gedachte over Paul kunt loslaten, een gedachte die misschien al jaren aanwezig is, ziet je wereldbeeld en je zelfbeeld er dus heel anders uit. Maar dat lukt alleen maar als je er in stilte naar kijkt en op je in laat werken. 

… en dan omgekeerd

Byron Katie voegt aan dit proces nog omkeringen toe. Ze nodigt de mensen uit om te proeven of er iets van waarheid zit in het tegenovergestelde: “Ik hou niet van mezelf”, “Paul houdt wel van me” of “Ik hou niet meer van Paul”. 2) Dat laatste kan dan een beetje lijken op “Wat je zegt ben je zelf” (met je kop door de helft, met je kop door de muur, ben je morgen zuur), maar het geeft nog een extra kans om alles wat er om die uitspraak over Paul heen zit na te lopen, om uiteindelijk te weten te komen wat de realiteit van nu is in plaats van de verhalen, de beelden en de oordelen die vaak niets meer zijn dan bevroren verleden met een projectie naar de toekomst. En natuurlijk kan het zijn dat Paul echt niet meer van je houdt, maar dan hoef je daar niet meer over te peinzen, maar kun je actie nemen, bijvoorbeeld door bij hem weg te gaan.

Voor Byron Katie staat als een paal boven water dat het niet de feiten zijn die ons ongelukkig maken, maar onze gedachten daarover. En dat het daarom zo belangrijk is om je gedachten te onderzoeken. En dat onderzoek is dus niet gericht op het creëren van positieve gedachten, maar op het zien van de realiteit. 

Zij deed mij van de week opeens beseffen dat als ik met iemand, wie het ook is, zit te appen, dat ik dan een beeld, een gedachte voor me heb van degene met wie ik app, samengesteld uit allerlei fragmenten uit het verleden. Met de meningen, oordelen en alles wat die persoon oproept. Maar dat is en blijft een creatie van mijn geest, fantasie dus eigenlijk. En niet de realiteit van die persoon. Hoe vaak nemen we dan de gelegenheid om die persoon echt te bekijken, te zien zoals hij of zij is? Juist als er dan frictie ontstaat, ruzie, een meningsverschil of een irritatie is dat een mooi moment om te kijken wat voor beelden er omheen hangen en te toetsen of die wel kloppen. Met de realiteit.  

Biggles (volledige naam James Bigglesworth) is de hoofdpersoon van een serie Prisma-jeugdboeken uit de jaren ’60. Hij was mijn held: gevechtspiloot, spion en detective van de afdeling Luchtpolitie van Scotland Yard. Hij was slim, stak na elke geslaagde actie een sigaret op en had een mooie benadering die mij altijd is bijgebleven:

“ Als je met een vliegtuig in de lucht bent, is alles in orde of het is niet in orde.  

Als alles in orde is, hoef je niet te tobben. 

Als niet alles in orde is, kunnen er twee dingen gebeuren. Of je valt of je valt niet. 

Als je niet valt, is er geen reden om te tobben. 

Als je wel valt, kunnen er twee dingen gebeuren. Of je raakt gewond, of je raakt niet gewond. 

Als je niet gewond raakt, hoef je niet te tobben. Als je wel gewond raakt, kunnen er twee dingen gebeuren. 

Of je wordt beter, of je gaat dood. 

Als je beter wordt, is er geen reden om te tobben.

En als je dood gaat, kun je niet meer tobben.”  3)

Biggles stond en staat voor mij voor het nuchter analyseren van de situatie en het nuchter kijken naar de feiten. En is wat dat betreft nog steeds mijn held. En Byron Katie dan mijn heldin.

O O O O O O O O O O 

1)Byron Katie. Vier vragen die je leven veranderen. Oorspr. Loving what is. 2002.

2)Een mooie sessie van Byron Katie met iemand uit de zaal vind je op https://www.youtube.com/watch?v=fRRvQx18OTE

3)Op de website viervragen.nl kun je gratis de werkbladen met de vragen downloaden.

4)W.E. Johns. Biggles begraaft de strijdbijl, 1960;  uitspraak van de hoofdfiguur Biggles op achterkant van dit Prismaboekje. 

Illustratie: Johan Leo Koet

Vind je deze berichten leuk, aarzel dan niet ze door te sturen aan anderen.

Op de website http://www.dewereldenvanjan.blog kan iedereen zich aanmelden voor wekelijkse toezending door zijn of haar mailadres daar achter te laten.

Op http://www.dewereldenvanjan.blog vind je ook alle eerder verschenen berichten.

Reacties zijn van harte welkom; openbare reacties kun je hieronder plaatsen; reacties naar Jan kun je sturen naar koetjwm@gmail.com.