OVER HET CATEGORISEREN VAN GROEPEN MENSEN

Vandaag gaat het over de groepen waar een mens deel van kan uitmaken, de groep mensen die je met wij aanduidt. Als ik over de laatste vakantie spreek en ik zeg: “Wij zijn op vakantie geweest naar Normandië”, dan bedoel ik mijn geliefde, mijn twee jongste kinderen en mijzelf. Als ik zeg “Wij doen het liever staande” heb ik het over zeg maar de helft van de wereldbevolking, het mannelijke deel, inclusief mijzelf, over de lichaamsstand bij het urineren. Bij wijze van voorbeeld dan en los van de vraag of die uitspraak correct is en of die voorkeur ook ten uitvoer moet worden gelegd.

Tegenover elk “wij” staan alle mensen die daar geen deel van uitmaken en die verdelen we graag in aparte groepen: mensen uit verschillende landen of werelddelen, mensen van een verschillende levensbeschouwelijke achtergrond of seksuele voorkeur, leeftijdsgroepen, etc. Tegenover – of moet ik zeggen naast – elke “wij” staat dan tenminste één “zij”. En op elke “zij” zit een etiketje, een gevolg van het categoriseren dat we met alles om ons heen doen om het voor ons hanteerbaar te maken.

Vóór en na de Kerstnacht

In zijn “De meeste mensen deugen” laat Rutger Bregman 1) zien dat kinderen dat etiketteren van “de anderen” al op heel jonge leeftijd doen. In een klas werden willekeurig blauwe en rode shirts gegeven aan de kinderen en het duurde niet lang voordat de blauwen een oordeel hadden over de roden en omgekeerd.

Bregman komt wel met mooie voorbeelden van situaties waarin de beelden over die anderen plotseling verdwenen. Zoals in de kerstnacht van 1914; toen stapten Duitse en Franse soldaten uit de loopgraven en gingen tussen de frontlinies samen kerstliederen zingen; voor velen misschien de eerste keer dat ze de vijand in de ogen keken. En het beeld was voor altijd veranderd. Later vochten ze weer tegen elkaar, maar niet omdat die mannen aan de andere kant hun vijand waren, maar om hun kameraden niet in de steek te laten. 

Beelden en etiketten

Ik ben zelf opgegroeid in een witte, katholieke omgeving. Je hoorde wel verhalen dat katholieke en protestantse scholieren met elkaar op de vuist gingen, maar dat heb ik zelf nooit meegemaakt. Van de lagere en middelbare school kan ik me als niet-witte klasgenoot alleen een jongen herinneren met een, dacht ik, Japanse naam, maar hij bleek, zo vernam ik onlangs, de zoon te zijn van een Balinese prins. En misschien door die eenzijdige omgeving, en hoezeer ik ook een afschuw heb van discriminatie, ben ik in mijn leven niet ontkomen aan het vormen van beelden en etiketten over groepen mensen, die ik dan vervolgens ook op individuele personen heb losgelaten respectievelijk geplakt.

Ook mijn ervaring is dat kennismaking met individuen uit die “andere” groepen zeer behulpzaam is bij het loslaten van stelligheden over die groepen. Je kunt op Youtube tegenwoordig ook veel filmpjes aantreffen over “de Nederlander” en vooral dat die zo direct zou zijn. Dat zal best wel vaker het geval zijn dan bij Japanners, maar het geldt uiteraard niet voor elke Nederlander.

Venus en Mars

Een heel aparte groepsindeling, vooral omdat de meeste groepsleden vaak juist heel erg hun best doen om bij een lid van de andere groep te zijn, is die van mannen versus vrouwen, de mensen die van Mars afkomen en de anderen die van Venus zijn. Nou ja, dat kan natuurlijk niet want je hebt nu eenmaal iets van een man nodig en iets van een vrouw om daar een nieuw mens uit te vormen dus voordat ze op aarde belanden moet er toch wel iets gebeurd zijn tussen Venus en Mars. In het boek van John Gray 2), in Nederland al 450.000 keer verkocht, worden biologische argumenten gebruikt die het verschil in gedrag tussen mannen en vrouwen zouden verklaren. Inmiddels is de algemene wetenschappelijke opvatting dat de meeste verschillen in gedrag en voorkeuren door “socialisatie” ontstaan en dat deze verschillen geen biologisch fundament hebben. 

Ondertussen emancipeert de vrouw verder 3) en proberen mannen een beetje mee te doen. Het is niet voor te stellen dat pas vanaf 1955 vrouwen in overheidsdienst die gingen trouwen niet meer automatisch worden ontslagen. We zijn daar al ver vandaan, maar ondertussen verdienen vrouwen nog steeds minder dan mannen voor het zelfde werk, doen ze meer huishoudelijke taken en is het hele gebeuren rond het groot brengen van kinderen ook nog scheef verdeeld. Kijk maar eens op de schoolpleinen als de kinderen ’s middags worden opgehaald; vrouwen overheersen daar en de meeste mannen die daar staan te wachten zijn de gepensioneerde opa’s. Verder worden vrouwen opgescheept met een schoonheidsideaal, mede door modebladen ingegeven. In een interview met de redactie van een modeblad werd eens gezegd: “De werkelijkheid is niet meer te verkopen” 4). Dus alles wat je in die bladen ziet is fake en leidt tot meer smeersels en minder waardigheid en de apps halen bij foto’s die je plaatst op Instagram e.d. desgewenst alle rimpeltjes en oneffenheden automatisch weg. Maar je wil toch wel op je foto lijken!

Uiterlijk en identiteit

Biologische verschillen spelen trouwens ook een grote rol in de discussie over allen die niet in het standaardhokje man/vrouw vallen. Er zijn inmiddels een flink aantal groepen geïdentificeerd waartoe mensen kunnen behoren op basis van hun seksuele voorkeuren en hun gevoel voor seksuele identiteit 4). Vooral de vraag of en onder welke voorwaarden mensen de seksuele geaardheid, zoals die bij geboorte in de officiële registers is opgeschreven, mogen veranderen is een actueel issue. Interessant daarbij is dat er volgens hersenonderzoeker Dick Swaab 5) een hersengebied is gevonden dat bij vrouwen anders is dan bij mannen, maar dat die verschillen bij iedereen groter of kleiner kunnen zijn. Ook is vastgesteld dat bij de groep mannen die zich meer vrouw voelen dat hersengebied gemiddeld meer naar de vrouwelijke kant neigt dan bij de groep andere mannen. Het gebied waarin zich dat gevoel afspeelt (het gevoel van “genderidentiteit”) komt in de foetus pas later in ontwikkeling dan de geslachtsorganen en dat loopt dus niet gelijk op. Lichamelijke factoren kunnen dus wel degelijk een rol spelen bij het gevoel dat je hebt een man of een vrouw te zijn.

Het leek zo makkelijk: je hebt vrouwen en je hebt mannen; mannen voelen zich man en vrouwen voelen zich vrouw; ze gedragen zich zoals ze zijn en zich voelen; mannen vallen op vrouwen en vrouwen vallen op mannen. Maar de realiteit is anders, een verscheidenheid, die sommigen maar moeilijk kunnen accepteren.

Hoor je erbij?

Hierboven ging het vooral over het wij-zij gebeuren en hoe de ene groep naar de andere kijkt. En dat zal altijd wel in beweging zijn. Een heel ander verhaal is het gebeuren binnen groepen, binnen clubs, binnen werkverbanden, tussen de buren, binnen de familie, etc. Daar gebeurt natuurlijk ook van alles met misschien wel de belangrijkste vraag: hoor je er echt bij of niet. Daarover schrijf ik later misschien nog eens. 

O O O O O O O O O O O O O

1. Rutger Bregman. De meeste mensen deugen. 2018
2. John Gray. Mannen komen van Mars, Vrouwen komen van Venus. 2014
3. Elke beweging kent zijn tegenbeweging. In de VS zijn “tradwives” (traditionele huisvrouwen) in opkomst, die hun kernwaarden zien in zorgzaamheid, volgzaamheid, maar boven alles: in moeder zijn of worden. Op Youtube en TikTok (Facebook is ook in die kringen niet meer hot) laten ze zien  – google maar op tradwives – wat ze allemaal doen om zich voor hun man mooi te maken en hem in andere opzichten te verwennen, vaak refererend aan de bijbel.
4. Documentaire Beperkt houdbaar uit 2007 (toen al!) te zien op neostart.nl
5. Zie de website: https://iedereenisanders.nl/info-tips/seksuele-orientatie/lhbtiq 
6. Volkskrant 3 december 2022 “Biologen zien steeds meer tussen man en vrouw.”

Illustratie: Johan Leo Koet

Vind je deze berichten leuk, aarzel dan niet anderen er op te wijzen: op de website http://www.dewereldenvanjan.blog kan iedereen zich aanmelden door zijn mailadres daar achter te laten

Op http://www.dewereldenvanjan.blog vind je ook alle eerder verschenen berichten

Reacties zijn van harte welkom; openbare reacties kun je hieronder plaatsen; reacties naar Jan kun je sturen naar koetjwm@gmail.com