Over korte ontmoetingen met vreemden (vervolg) 

Het verhaal van gisteren over het wandelingetje heb ik opgeschreven omdat ik er de laatste tijd op heb gelet wat er eigenlijk gebeurt in zo’n situatie. En ik heb gemerkt dat zo’n confrontatie mij korte tijd afleidt van gewoon wandelen en genieten van de omgeving. En het lijkt wel of dit zich allemaal afspeelt in de wereld van de gedachten, maar mij is duidelijk geworden dat de basis hier wordt gevormd door fysieke mechanismen die al duizenden of miljoenen jaren bestaan. Mechanismen die uiteindelijk tot doel hebben het organisme te beschermen. En dat beschermen gebeurt doordat het lichaam in veel situaties op een standaardmanier reageert, zonder dat je daarbij hoeft na te denken.  

Wat mij het meeste verraste toen ik erover ging lezen *) was de stelling dat wat wij voelen als emotie een soort vertaling of een weerspiegeling is van wat er in je lichaam gebeurt. De wetenschappers gebruiken dan het woord emotie meestal voor de lichamelijke reactie op een gebeurtenis en zeggen dan dat die emotie vervolgens een gevoel oplevert. En dat gevoel wordt gevormd in de hersens. 

Dan nu even terug naar dat wandelingetje. Ik beschrijf nu wat er feitelijk volgens de deskundigen gebeurt.    

Reactie op lange man met enge hond 

Ik loop dus op dat wandelpad en zie opeens iemand 50 meter verderop. Het is die twee meter lange man in zijn T-shirt met korte mouwen. En een even enge hond. Dat wordt allereerst geregistreerd door mijn ogen. In de ogen worden de lichtprikkels omgezet in signalen die naar de verschillende hersendelen worden gestuurd. Eén van de eerste onderdelen die worden bereikt is de amygdala, ook wel de pijnappelklier genaamd. Daarin zit een databank met allerlei situaties die gevaar betekenen. Bij mij zal de amygdala de nadering van die man als een gevaar aanmerken. En dan worden andere hersendelen gewaarschuwd. Dat gebeurt razendsnel, binnen 0,2  seconde vanaf het moment dat de man in beeld kwam!  Daarna gebeuren er drie dingen: 

– in de spieren verandert er iets, ze worden voor actie klaargemaakt 

– in de hersenen worden stofjes aangemaakt die bijvoorbeeld de bloedtoevoer reguleren en 

– ook in de organen (bijvoorbeeld je darmen) kunnen veranderingen plaatsvinden; er zullen zich kleine veranderingen hebben voorgedaan in allerlei autonome functies zoals huidgeleiding, pupildiameter en de hartslagfrequentie.  

Voordat ik het zelf in de gaten heb (want dat gebeurt pas na minimaal 0,5 seconde), heb ik me al helemaal voorbereid op de actie om het wandelpad af te gaan en de straat over te steken. Ik ervaar dan pas een licht angstgevoel, ik zeg tegen mezelf: ik ga maar naar de overkant. Maar als ik dat denk en zeg, is de noodzakelijke beweging al lang in gang gezet door mijn lichaam. 

Reactie op niet enge vreemden 

Als zich andere personen aandienen en de onbewuste check op gevaar negatief is uitgevallen (geen gevaar dus), is er grote kans dat ik daarover geen seintje krijg. Maar het feit dat er iemand op me afkomt betekent al dat een vorm van confrontatie zeer goed mogelijk is. In mijn lichaam gebeurt er weer van alles, maar met een mindere intensiteit dan in het geval van de gevaarlijk uitziende man. Er is sprake van afwachtende aandacht voor wat er staat te gebeuren: er is lichte vorm van opwinding (ook wel ‘arousal’ in de literatuur) die ik waarschijnlijk niet bewust merk. Maar als ik daarvóór zorgeloos om me heen keek naar de bomen, de huizen en de tuinen en luisterde naar de vogels, dan kan ik wel constateren dat dat nu is onderbroken.  

Dat één-op-één elkaar passeren is nog niet zo eenvoudig. Als je in de grote hal van Station Utrecht Centraal loopt voeg je jezelf in de massa die dezelfde kant op wil als jij  en is er geen spannende keuzevraag. Maar op dat ene wandelpad, waar de enige andere wandelaar mij tegemoet komt, is er geen stroom waarin ik kan opgaan, het wordt een individuele keuze. Ik zal in die situatie ook niet zo gauw over ingewikkelde dingen gaan denken, de boodschappen kan ik straks wel met mezelf bespreken, dat kan even wachten.

Ik vraag mij af of het moment al is gekomen om zelf een keuze te maken om aan de rechter- dan wel linkerkant van het pad of toch nog aan de andere kant van de groenstrook te gaan lopen. Ik realiseer me dan niet dat als het moment is gekomen mijn lichaam die keuze zelf wel maakt. De spanning loopt licht op naarmate de tegenligger dichterbij komt en opeens merk ik dat de tegemoetkomende medewandelaar wat meer naar links of naar rechts is gaan lopen of dat ik zelf niet meer op het midden van het pad loop. Hė, hė, dat was toch niet zo moeilijk, het ging vanzelf. 

Het blijft nog even spannend 

De spanning is echter nog niet weg, want het moment van groeten komt nu dichterbij. En als ik zie, op het moment dat mijn hoofd richting de tegenligger is gedraaid, dat hij of zij dat ook doet, ik mijn groet heb uitgesproken en er een gelijkwaardig antwoord komt, is de operatie geslaagd. Een korte bevestiging van mijn bestaan en mijn volwaardig lidmaatschap van de gemeenschap. Na deze geslaagde sociale interactie wordt het hormoon oxytocine afgegeven, wat een kort prettig gevoel oplevert, en ook het lichtelijk gestegen adrenaline-nivau glijdt terug naar een basisniveau zoals voordat de wandelaar mij tegemoet kwam. 

Dit ging over dertig seconden tijdens een wandelingetje. Emoties spelen de hele dag door een grote rol. We hebben het niet in de gaten, maar wij worden toch voortdurend beïnvloed door emoties. Het laatste woord is daarover nog niet gezegd in deze serie.  

O O O O O O O O O O O O

*) Onder meer in Antonio Damasio. Ik voel dus ik ben. 2001. Oorspr.: The feeling of What Happens. 1999

Fotobewerking: Johan Leo Koet

Eerdere berichten zijn te vinden op www.dewereldenvanjan.blog

Reageren naar Jan: mail naar koetjwm@gmail.com

Reacties die je hieronder invult kunnen voor andere lezers zichtbaar worden.